DÜNYA’DA HASTA HAKLARI’NIN TARİHSEL GELİŞİMİ
Hasta hakları ile ilgili ilk çalışmaların Amerika Birleşik Devletleri’nde başladığı kabul edilmektedir. 1900’lü yılların başından bu yana hastaların hastanelere karşı açtığı seri davalardan sonra 1972’de Amerika Hastaneler Birliği, “Hasta Hakları Bildirgesi”ni yayınlamıştır. Daha sonra uluslararası birçok bildirge ile hasta hakları kavramı gelişimini sürdürmüş, 1970’li yılların başında ilk somut gelişmeler gündeme gelmiştir. Bu tarihten önceki dönemde hasta hekim ilişkisi, temel hak ve hürriyetleri düzenleyen uluslar arası sözleşmelerin doğrudan ya da dolaylı olarak etkilediği geleneksel tıp etiği ilkelerine göre sürdürülmekteydi.
Hasta hakları ile ilgili yayınlanan uluslararası bildirgeler şöyledir:
· 1972 Amerika Hastaneler Birliği Hasta Hakları Bildirgesi: Bu bildirgede hastanın hastalığının tanısına, tedavisine ve gelişimine ilişkin doğru, eksiksiz ve anlayabileceği dilde bilgi almaya ve akla uygun bir karar verebilmesine olanak sağlanmasını beklemeye hakkı olduğu belirtilmiştir.
· 1991 Dünya Tabipler Birliği Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi: Bu bildirgede; hastanın hekimini özgürce seçme, hiçbir baskı altında kalmadan karar verebilen hekim tarafından bakılabilme, kendisine önerilen tedaviyi kabul veya reddetmeye, kendisi ile ilgili tıbbi veya özel bilgilerin gizliliğine saygı duyulmasını beklemeye, onurlu bir şekilde ölmeye, ruhi ve ahlaki teselliyi kabul veya reddetmeye hakkı olduğu belirtilmiştir.
· 1994 Dünya Tabipler Birliği Amsterdam Hasta Hakları Bildirgesi
· 1995 Dünya Tabipler Birliği Bali Hasta Hakları Bildirgesi : Lizbon Bildirgesi’nin eksiklikler Dünya Tabipler Birliği’nin 1994 ve 1995 yıllarında yayınladığı bildirgelerle giderilmeye çalışılmıştır.
TÜRKİYE’DE HASTA HAKLARI’NIN TARİHSEL GELİŞİMİ
01.08.1998 tarihinde 23420 sayılı Resmi Gazete’de, hasta haklarını somut olarak göstermek, sağlık hizmetinin verildiği her yerde, sağlık hizmetini alan herkesin faydalanmasını, hak ihlallerinden korunmasını, gerekirse hukuki yollara başvurabilmesini sağlamak amacı ile Hasta Hakları Yönetmeliği yayınlanmıştır. 2003 yılında Sağlık Bakanlığınca Hasta Hakları Yönetmeliği’nin standart olarak uygulanmasına yönelik çalışmalar başlatılmıştır.15.10.2003 tarih ve 19499 sayılı Resmi Gazete’de, hasta hakları uygulamalarını planlamak, uygulamak, denetlemek ve değerlendirmek amacı ile Sağlık Tesislerinde Hasta Hakları Uygulamalarına İlişkin Yönerge yayınlanmış ve Bakanlık bünyesinde Hasta Hakları Şube Müdürlüğü kurulmuştur. Uygulamalar sırasında karşılaşılan aksaklıkların giderilmesi ve bakanlığa bağlı tüm sağlık kurum ve kuruluşlarını kapsayacak şekilde yaygınlaştırılması amacı ile 2005 yılı içinde Hasta Hakları Uygulama Yönergesi günün gereklerine göre revize edilerek tekrar yayınlanmıştır.
Hasta Hakları ile ilgili ülkemizde yapılan yasal düzenlemeleri tarihsel sıralamaya göre aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
1928 Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarz-ı İcrasına Dair Kanun (70. Md – Tüm Cerrahi Müdahaleler için izin)
1960 Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi (Türk Tabipler Birliği) Türkiye’de hasta-hekim ilişkilerini düzenleyen ilk yazılı metin, Türk Tabipleri Birliği tarafından 1960’da hazırlanan “Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi”dir. Bu nizamname “Hekimlik ve Meslek Etiği Kuralları” adı altında yeniden düzenlenerek Türk Tabipler Birliği’nin Ekim 1998’de Ankara’da yaptığı 47. Büyük Kongresi’nde kabul edilmiştir.
1987 Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu ( Kanun Numarası: 3359 Resmi )
1993 İlaç Araştırmaları Hakkında Yönetmelik
1998 Hasta Hakları Yönetmeliği ( 1 Ağustos1998 tarih ve 23420 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Avrupa Hasta Hakları Bildirgesi’nden son maddesiyle farklılaşmaktadır. Bu madde, Hasta Hakları Bildirgesi’nin hastaların görüp okuyabileceği yerlere asılması zorunluluğunu getirmiştir.)
2003 Sağlık Tesislerinde Hasta Hakları Uygulamalarına İlişkin Yönerge (Yürürlükten Kalktı)
2003 Sözleşmeli Sağlık Personelinin Uymakla Yükümlü Olduğu Mesleki ve Etik Kurallar
2005 Hasta Hakları Uygulama Yönergesi (Yürürlükten Kalktı)
2014 Hasta Hakları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (8 Mayıs 2014 tarih ve 28994 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.)
2014/32 Hasta Hakları Uygulamaları Genelgesi